Zo geef je zin aan je leven in een wereld die geobsedeerd is door geluk

Het hebben van een doel in je leven klinkt misschien wat verheven – zoals de honger in de wereld beëindigen of de atoombewapening stoppen. Maar dat hoeft niet zo te zijn. Het kan ook betekenen dat je een goede vader of moeder probeert te zijn, of dat je probeert bij te dragen aan een plezierige werkomgeving.

Volgens William Damon, een ontwikkelingspsycholoog aan Stanford University, is het hebben van een doel (purpose) verbonden met twee belangrijke dimensies. Allereerst gaat het om een ‘duurzaam en hoger doel’. Veel van onze doelen zijn alledaags en direct, zoals op tijd op je werk zijn, naar de sportschool gaan of de afwas doen. Een hoger doel is echter een doelstelling waar we voortdurend aan werken. Het is een richtingwijzer die je motiveert en fungeert als het organiserende principe van je leven.

In de tweede plaats gaat het hebben van een doel om een positieve bijdrage leveren aan de wereld. Het is, zo schrijft Damon aan zijn collega’s, ‘een deel van iemands persoonlijke zoektocht naar zin, maar het heeft ook een externe component. Het gaat om een verlangen om verschil te maken in het leven, bij te dragen aan iets wat boven jezelf uitgaat.’ Dat kan het bevorderen van de mensenrechten zijn, of het overbruggen van de verschillen in onderwijsprestatie, maar het kan ook minder ambitieus. Tieners die thuis helpen met schoonmaken, koken of zorgen voor broertjes of zusjes ervaren eveneens dit grotere gevoel van zin.

Mensen die een doel hebben in hun leven blijken meer zin in hun bestaan te ervaren en meer bevrediging te hebben van de dingen die ze doen. Ze blijken veerkrachtiger en gemotiveerder te zijn. Bij het nastreven van hun doel blijken ze de kracht te hebben om zowel goede als slechte omstandigheden te doorstaan. Mensen die geen doel hebben in hun dagelijkse activiteiten, dolen vaak vruchteloos rond. Toen Damon een groep pubers en jongvolwassenen van 12 tot 22 jaar volgde in een uitgebreide studie, die hij en zijn collega’s uitvoerden tussen 2003 en 2007, ontdekte hij dat slechts 20 procent van hen een uitgewerkt doel had waar ze actief naartoe werkten. Jongeren met een doel zijn gemotiveerder op school, scoren hogere cijfers en vertonen minder vaak risicovol gedrag zoals drugsgebruik. Maar 8 van de 10 jonge mensen die Damon onderzocht bleek geen duidelijk beeld te hebben van de richting waarin hun leven ging. Velen van hen werkten wel aan langetermijndoelen, maar ze wisten niet hoe ze die doelen moesten bereiken en konden niet zeggen of hun aspiraties hun persoonlijk een gevoel van zin gaven. Een kwart van deze jonge mensen was ‘niet betrokken, en leek geen doel in het leven te hebben’.

Leven met een hoger doel vereist zelfreflectie en zelfkennis. Ieder van ons heeft sterke kanten, talenten, inzichten en ervaringen die ons maken tot wie we zijn. Daarom hebben we allemaal een ander doel, een ideaal dat past bij wie we zijn en waar we warm voor lopen – een doel dat aansluit op onze identiteit.

De beroemde psycholoog Erik Erikson, die leefde in de twintigste eeuw, beschreef identiteit als een complex verschijnsel met vele facetten. Het heeft niet alleen betrekking op wie we zijn, maar ook op waar we vandaan komen, waar we heen gaan en hoe we in de samenleving en de wereld staan. Iemand die een stevige greep heeft op zijn identiteit weet welke overtuigingen, waarden en levensdoelen hij aanhangt, en hoe de groepen en de gemeenschap waarbij hij betrokken is hem hebben gevormd. Hij is in staat om antwoord te geven op de belangrijkste vragen die we in onze adolescentie stellen: Wie ben ik, en wat voor mens wil ik zijn? Maar identiteit is niet statisch. In elke fase van het leven moeten we deze vragen opnieuw beantwoorden. Aan het einde van ons leven staan we niet voor de vraag: Wat voor mens wil ik zijn? Maar: Wat voor mens ben ik geweest en kan ik me daarmee verzoenen? Een mens die vanuit zijn waarden heeft geleefd en zijn levensdoelen heeft bereikt zal ‘ego-integriteit’ ervaren in plaats van ‘wanhoop’, aldus Erikson.

Onderzoekers van de Texas A&M University hebben de relatie tussen identiteit en levensdoelen bestudeerd. Ze ontdekten dat het kennen van jezelf een van de belangrijkste aanwijzingen is voor een zinvol leven. In een van die onderzoeken liet een groep psychologen onder leiding van Rebecca Schlegel studenten tien karaktereigenschappen opsommen die volgens hen hun ‘ware zelf’ typeerden, de mens die ze werkelijk waren – in onderscheid met het niet-authentieke zelf dat ze soms naar anderen toe presenteerden.

Een maand later keerden de studenten terug om het onderzoek af te ronden met een aantal tests. Terwijl ze de willekeurige taken uitvoerden op een computer lieten de onderzoekers de woorden waarmee de studenten hun ware zelf hadden getypeerd 40 milliseconden over het scherm flitsen – te snel om visueel te kunnen registeren of bewust waar te nemen. De studenten die op deze manier onbewust werden herinnerd aan hun ware zelf bleken hun leven als zinvoller te ervaren dan vóór het onderzoek. Alleen al door herinnerd te worden aan hun authentieke zelf werd hun leven betekenisvoller.

Daar is een reden voor. ‘Onze cultureel gedeelde bronnen van zin drogen op,’ aldus Schlegel. ‘Daarom moeten mensen zich naar binnen keren en bedenken hoe ze hun leven het beste kunnen leiden. Je ware zelf leren kennen is de eerste stap van die reis.’ Mensen die zichzelf hebben leren kennen zijn in staat om voor een leven te kiezen dat aansluit bij hun vaardigheden en waarden. Iemand van wie de sterke kanten liefde en enthousiasme zijn, kan bijvoorbeeld een goede leraar worden. Maar je hoeft niet van carrière te wisselen om je talenten te kunnen gebruiken. Diezelfde persoon kan zijn of haar gaven ook gebruiken om een goed contact te hebben met zijn cliënten als advocaat. Onderzoek laat zien dat als mensen hun talenten gebruiken op het werk, ze meer zin ervaren in hun baan en uiteindelijk ook beter presteren. Ook als mensen doelen nastreven die aansluiten bij hun belangrijkste waarden en interesses, ervaren ze meer voldoening en voelen ze zich nuttiger. Er is een grotere kans dat ze vasthouden aan hun doelen en die ook daadwerkelijk bereiken – kortom, hun leven is rijker en zinvoller.